Lumi Amazon – Amerika Jugore

Amazoni (Rio Amazonas) është lum në Amerikën Jugore i cili ka ndërtuar sistemin më të madh ujor në botë. Amazoni rrjedh nëpër Peru,Brazil dhe pjesërisht si lum kufitar nëpër Kolumbi. Burimi i Amazonit gjindet në malet Ande, prej nga lumi rrjedh në drejtim perendimor. Amazoni i ka disa lumenj burimor, më së shpeshti merret si lum burimor Ukajali, rrallë Mranon. Amazoni bashk me Ujakalin dhe luminApurimak ka gjatësi rreth 7100 km, ndërsa gjatësia e Amazonit me Maronin arrinë rreth 6400 km. Në rrjedhjen e mesme, nga grykderdhjaJavari e deri te grykderdhja Rio Negro, Amazoni bartë emrin Solimôes. Në këtë pjesë gjerësia e lumit arrinë edhe deri në 20 km, derisa në rrjedhën e poshtme edhe deri në 100 km. Prurja maksimale në grykëderdhje arrinë 300 000 m kub në second (prurja mesatare arrinë rreth 120 m³/s), përkatësisht sasia më e madhe e ujit se e të gjith lumejve të Evropks sëbashku. [1] Kjo sasi e madhe e ujit të ëmbël shkakton fenomenin se uji në Oqeanin Atlantik edhe 400 km nga grykëderdhja edhe më tutje është i ëmbël. Lumin Amazon e zbuloi në vitin 1541dhe e kaloi hulumtusi spanjol Fransisko de Orelana në vitin 1542.Zona e kullimit.Artikulli kryesor: Amazon Pellgut Pellgut Amazon, më i madh në botë, mbulon rreth 40% e Amerikën e Jugut, një sipërfaqe prej rreth 7.050.000 kilometra katrore (2.720.000 sq mi). Ajo kullon nga perëndimi në lindje, nga Iquitos në Peru, të gjithë Brazilit në Atlantik. Ajo mbledh ujërat e saj prej 5 gradë në veri gjerësi deri në 20 gradë gjerësi në jug. Burimet e saj më të largëta janë gjetur në ndër-Andeve pllajë, vetëm një distancë të shkurtër nga Oqeani Paqësor. Vendasit shpesh i referohen atij si "El Jefe Zi", duke iu referuar një perëndie të lashtë të pjellorisë. Lumi Amazon dhe degëve të tij janë karakterizuar nga fusha të gjera pyjore që bëhen përmbytur çdo sezon me shi. Çdo vit lumi ngrihet më shumë se 9 metra (30 ft), përmbytjet pyjet përreth, të njohur si várzea ("Pyjet e përmbytur"). Pyjet e përmbytura Amazon janë shembulli më i gjerë i këtij lloji habitatit në botë. [6] Në një sezon mesatar të thatë, 110,000 kilometra katrorë (42.000 sq mi) të tokës janë të ujit të mbuluara, ndërsa në sezonin e lagësht, zona e përmbytur i pellgun e Amazon ngrihet në 350.000 kilometra katrorë (140.000 sq mi). [7] Sasia e ujit të lëshuar nga Amazon në Oqeanin Atlantik është i madh: deri në 300.000 metra kub për sekondë (11,000,000 cu ft / s) në sezonin e me shi, me një mesatare prej 209,000 metra kub për sekondë (7,400,000 cu ft / s) 1973-1990. [8] Amazon është përgjegjës për rreth 20% të ujit të freskët të Tokës që hyn në oqean. [6] Lumi shtyn një pendë e madhe e ujit të freskët në oqean. Shtëllungë është rreth 400 kilometra (250 mi) të gjata dhe midis 100 dhe 200 kilometra (62 dhe 120 mi) gjerë. Ujë të freskët, duke qenë të lehta, derdhet në krye të detit, hollimin e kripur dhe duke ndryshuar ngjyrën e sipërfaqes së oqeanit mbi një sipërfaqe deri në 1.000.000 kilometra katrorë (2,600,000 km2) në masë. Për shekuj me radhë anijet kanë raportuar ujë të freskët pranë gojën e Amazon ende mirë nga sytë e tokës në atë që duket të jetë ndryshe oqean të hapur. [4] Atlantik ka valë të baticës të mjaftueshme dhe energji për të kryer shumicën e sedimenteve Amazon e në det, kështu që Amazon nuk formojnë një deltë e vërtetë. Deltat e mëdha të botës janë të gjitha në organet e mbrojtura relativisht të ujit, ndërsa Amazon boshatis direkt në Atlantik trazuar. [9] Nuk është një bashkim natyral me ujë në mes të Amazon dhe basenet Orinoco, i ashtuquajturi kanaleve Casiquiare. Casiquiare është një distributary lumi i Orinoco sipërme, i cili rrjedh nga jugu në Rio Negro, të cilat në rrjedhat kthehet në Amazon. Casiquiare është lumi më i madh në tokë që lidh dy sisteme të mëdha të lumit, një ashtuquajturi degëzim.