Enciklopedia.com: March 2014

Wednesday, March 26, 2014

Uluru - Australi

Gjindet ne qender te kontinentit Australian. Malet Uluru, apo malet e kuqe, jane mbase formacioni me i madh ne bote i shkembinjeve ranor.

Amazoni (Rio Amazonas) është lum në Amerikën Jugore i cili ka ndërtuar sistemin më të madh ujor në botë. Amazoni rrjedh nëpër Peru,Brazil dhe pjesërisht si lum kufitar nëpër Kolumbi. Burimi i Amazonit gjindet në malet Ande, prej nga lumi rrjedh në drejtim perendimor. Amazoni i ka disa lumenj burimor, më së shpeshti merret si lum burimor Ukajali, rrallë Mranon. Amazoni bashk me Ujakalin dhe luminApurimak ka gjatësi rreth 7100 km, ndërsa gjatësia e Amazonit me Maronin arrinë rreth 6400 km. Në rrjedhjen e mesme, nga grykderdhjaJavari e deri te grykderdhja Rio Negro, Amazoni bartë emrin Solimôes. Në këtë pjesë gjerësia e lumit arrinë edhe deri në 20 km, derisa në rrjedhën e poshtme edhe deri në 100 km. Prurja maksimale në grykëderdhje arrinë 300 000 m kub në second (prurja mesatare arrinë rreth 120 m³/s), përkatësisht sasia më e madhe e ujit se e të gjith lumejve të Evropks sëbashku. [1] Kjo sasi e madhe e ujit të ëmbël shkakton fenomenin se uji në Oqeanin Atlantik edhe 400 km nga grykëderdhja edhe më tutje është i ëmbël. Lumin Amazon e zbuloi në vitin 1541dhe e kaloi hulumtusi spanjol Fransisko de Orelana në vitin 1542.Zona e kullimit.Artikulli kryesor: Amazon Pellgut Pellgut Amazon, më i madh në botë, mbulon rreth 40% e Amerikën e Jugut, një sipërfaqe prej rreth 7.050.000 kilometra katrore (2.720.000 sq mi). Ajo kullon nga perëndimi në lindje, nga Iquitos në Peru, të gjithë Brazilit në Atlantik. Ajo mbledh ujërat e saj prej 5 gradë në veri gjerësi deri në 20 gradë gjerësi në jug. Burimet e saj më të largëta janë gjetur në ndër-Andeve pllajë, vetëm një distancë të shkurtër nga Oqeani Paqësor. Vendasit shpesh i referohen atij si "El Jefe Zi", duke iu referuar një perëndie të lashtë të pjellorisë. Lumi Amazon dhe degëve të tij janë karakterizuar nga fusha të gjera pyjore që bëhen përmbytur çdo sezon me shi. Çdo vit lumi ngrihet më shumë se 9 metra (30 ft), përmbytjet pyjet përreth, të njohur si várzea ("Pyjet e përmbytur"). Pyjet e përmbytura Amazon janë shembulli më i gjerë i këtij lloji habitatit në botë. [6] Në një sezon mesatar të thatë, 110,000 kilometra katrorë (42.000 sq mi) të tokës janë të ujit të mbuluara, ndërsa në sezonin e lagësht, zona e përmbytur i pellgun e Amazon ngrihet në 350.000 kilometra katrorë (140.000 sq mi). [7] Sasia e ujit të lëshuar nga Amazon në Oqeanin Atlantik është i madh: deri në 300.000 metra kub për sekondë (11,000,000 cu ft / s) në sezonin e me shi, me një mesatare prej 209,000 metra kub për sekondë (7,400,000 cu ft / s) 1973-1990. [8] Amazon është përgjegjës për rreth 20% të ujit të freskët të Tokës që hyn në oqean. [6] Lumi shtyn një pendë e madhe e ujit të freskët në oqean. Shtëllungë është rreth 400 kilometra (250 mi) të gjata dhe midis 100 dhe 200 kilometra (62 dhe 120 mi) gjerë. Ujë të freskët, duke qenë të lehta, derdhet në krye të detit, hollimin e kripur dhe duke ndryshuar ngjyrën e sipërfaqes së oqeanit mbi një sipërfaqe deri në 1.000.000 kilometra katrorë (2,600,000 km2) në masë. Për shekuj me radhë anijet kanë raportuar ujë të freskët pranë gojën e Amazon ende mirë nga sytë e tokës në atë që duket të jetë ndryshe oqean të hapur. [4] Atlantik ka valë të baticës të mjaftueshme dhe energji për të kryer shumicën e sedimenteve Amazon e në det, kështu që Amazon nuk formojnë një deltë e vërtetë. Deltat e mëdha të botës janë të gjitha në organet e mbrojtura relativisht të ujit, ndërsa Amazon boshatis direkt në Atlantik trazuar. [9] Nuk është një bashkim natyral me ujë në mes të Amazon dhe basenet Orinoco, i ashtuquajturi kanaleve Casiquiare. Casiquiare është një distributary lumi i Orinoco sipërme, i cili rrjedh nga jugu në Rio Negro, të cilat në rrjedhat kthehet në Amazon. Casiquiare është lumi më i madh në tokë që lidh dy sisteme të mëdha të lumit, një ashtuquajturi degëzim.

Tibeti – Azi

Tibeti eshte shume i njohur per tempuj dhe fusha te gjera, te cilat rrethohen me maje te larta, qe e ndajne nga pjesa tjeter e botes.

Serengeti – Afrike

Serengeti eshte nje nder parqet me te medha nacionale te botes se eger. Gjendet ne nje savane te bukur afrikane ne Tanzani. Ne gjuhen locale Massai, Serengeti don te thote ”vendi i pafund”.

Machu Picchu – Amerika Jugore

Maçu Piçu (Kueçua: Machu Pikchu d.m.th "Mali i Moçëm") është një vend arkeologjik inkas papa-kolumbian i ndodhur 2,430 metra mbi nivelin e detit në pjesën lindore të Andve. Pozicionehet në një kreshtë mali mbi luginën Urubamba (Lugina e Shenjtë). Pjesa më e madhe e arkeologëve besojnë se Maçu Piçu u ndërtua si një strehë malore e shenjtë e perandorit Inkas Pachacuti (1438–1472). Shpesh këtij qyteti i referohen edhe si "Qyteti i humbur i Inkasve", i cili ndoshta është ikona më familjare nga Bota Inkase. Qyteti ka rreth dyqind ndërtesa të mëdha kryesisht tempuj, rezidenca, magazinave dhe objekteve të tjera për përdorim publik të vendosura në tarraca dhe të organizuara rreth sheshit qendror. Në një kodër në qendër të qytetit ka një lapidar graniti, ndoshta një altar, karakteristike e Inkasve, dhe ndoshta edhe një observator.Maçu Piçu u ndërtua aty nga viti 1450 në kulmin e Perandorisë Inkase dhe u shpopulluan pas 100 vjetësh më 1572 prej Pushtimit Spanjoll. Popullsia e qytetit u shfarros për shkak të sifilizit, sëmundje e ardhur nga Europa ndërsa pjesa tjeter për shkak të Luftës Civile.Për më tepër se 400 vjet ky qytet mbeti i harruar dhe në rrënim kjo deri në 1911 kur arkeologu amerikan Hiram Bingham e zbuloi.Klima është e nxehtë dhe e lagësht gjatë ditës dhe e ftohtë gjatë natës. Temperatura luhatet midis 12 dhe 24 º C. Zona është zakonisht e lagësht (rreth 1955 mm reshje në vit), sidomos mes nëntorit dhe marsit.

Toskana – Itali

Kur e imagjinojme Italine pitoreske e rurale, mendja na shkon ne Toskana. Pejsazhet e Toskanes jane mbase me te bukurat ne bote, per shkak te kodrave te gjelberta qe perzihen me njera tjetren, plepat qe shenojne shekujt, si dhe ditet me diell.

Rrjedha e Danubit – Evrope

Që Danubi është një nga lumenjtë më të bukur në botë, kjo tashmë vjen nga shekujt. Bukuria e madhështia e tij shekullore vjen bashkë me kryeveprën “Danubi blu”. Por duket se përkundja në valët e tij nuk thjesht e këndshme e shlodhëse; Danubi të ofron dhe njohjen e historisë dhe kulturës së popujve në vendet që ai përshkon, duke u renditur kështu një ndër lumenjtë më të bukur në botë.Eshte lumi i dyte ne Evrop perkah gjatesia.Rrjedh ne 10 shtete,kalon ne 4 kryeqytete evropiane,per t'u derdhur ne Detin e Zi.

Por i njohur si “lumi që erdhi nga parajsa”, Caño Cristales në Colombia veriore është konsideruar si lumi më i bukur në botë. Mahnitës, dejet shumëngjyrëshe të algave i japin shtratit të lumit në gamë kaleidoskopi në të kuq, të verdhë, blu, të gjelbër dhe të zezë, ndërsa ujëvarat e qelqta derdhen në pishinat e neonta. Efekti i ylberit të një bote tjetër del vetëm gjatë periudhës së kulmit të verës kur nxehtësia ndihmon kolonitë e algave rezidente të rriten dhe shumohen, duke mbushur krateret me gjallërim intensive ngjyrash.

Po kaq të bukur sa Caño Cristales është, ka një sërë lumenjsh përreth botës. Këtu janë disa më të mirët e botës dhe me burime udhëtimi përgjatë tyre sikurse Frommer dhe Fodor, që vijnë në listën e 10 lumenjve në botë që ia vlen të vizitohen të paktën një herë në jetë.

Danubi, Europa Qendrore

Danubi pret dhe përshkon 10 shtete në Evropën Qendrore, nga Pylli i Zi (Black Forest) në Gjermani deri në Detin e Zi (Black Sea) në Rumani. Përgjatë rrjedhës së tij, 2850 km, ai kalon nëpër qytete mesjetare, kështjella dhe zona historike, duke rivalizuar disa nga eksperiencat me të mira lumore në botë. Lumi rrjedh apo funksionon si pjesë e kufirit në 10 vende evropiane; Gjermani me 7.5% të gjatësisë së tij, Austri, 10.3%, Sllovaki, 5.8%, Hungari, 11.7%, Kroaci, 4.5%, Serbi, 10.3%, Bulgari, 5.2%, Moldavi, 1.6%, Ukraina, 3.8% dhe Rumani, 28.9%. Ndërmerrini një udhëtim nëpër rrjedhën e tij që zgjat nga pak orë deri në 2 javë për të eksploruar disa nga më të mirat e të bukurat e lumit. Përfitoni avantazhin e një eksursioni ditor që ju lejon të gërmoni thellë në historinë dhe kulturën e një prej lumenjve më të rëndësishëm të Evropës; gjeni historinë në brigjet e tij në qytetet që përshkon, një ndër më të rëndësishmit e më të bukurit dhe Budapesti.

Río Futaleufú, Kili dhe Argjentina

Qyteti i vogël piktoresk i Futaleufú në Kili ofron akses në lumin qëmban emrin e tij, duke premtuar një eksperincë lundruese që rivalëzon cdotjetër në botë për bukurinë e tij dhe dramën. I ushqyer nga ujëra të shumtë akullnajorë, të ftohtë, ujërat blu të pastër të lumit janë mjaft popullore për turet e shpejta në zemër të qytetit duke lundruar me kajak, etj. “Ai rrjedh nëpër pyjet e harlisur dhe luginat e gjera nga Argjentina në Kili, duke ofruar të gjithë bukurinë e Andeve dhe zonave të liqeneve kilianë dhe argjentinas të Patagonisë veriore.

Cano Cristales River, Kolumbia Veriore

Një vorbull e pamundësisë, Cristales Cano është quajtur ndodnjëherë dhe “lumi më i bukur në botë” dhe kjo padyshim me arsyen më të mirë: ai është mikpritësi i një grupi të bukur ngjyrash që rezultojnë nga ‘xhepat’ e algave që çelin gjatë kulmit të verës. Aquamarinat shtyjnë ndaj eddie në të kuqe dhe gishtat e të verdhës priten nëpër xhepat e gjelbër të ndritshëm në këtë lumë të Kolumbias veriore. Në më pak se 100 kilometra gjatësi dhe akoma më rrallë më tepër se 20 metra gjerësi, kjo pjesë kompakte e lumit ofron një kaleidoskop të përvojave nga një botë tjetër. Megjithatë, kjo pamje nuk e lehtë për t’u marrë, pasi për ta shijuar atë duhet të fluturoni nga Villavicencio në Macarena, pastaj të merrni një barkë dhe të ecni përmes shtigjeve për të gjetur këtë xhevahir të xhunglës së një lumi.

Zambezi, Zambia dhe Mozambique

Zambezi përshkon 2700 km përmes 6 vendeve afrikane për t’u derdhur në Oqeanin Indian, duke lejuar kështu rrugë të shumta për ta eksploruar atë dhe jetën në ujërat e tij, por edhe bukurinë e Afrikës. Edhe pse është lumi i katërt më i madh në Afrikë, vendi më i populluar deri tani është Ujëvara Victoria, ujëvara më e madhe në botë dhe një nga 7 mrekullitë natyrore të botës. Rreth 7 milion njerëz vizitojnë ujëvarat ccdo vit për të dëshmuar volumin frymëzues, njehërësh të frikshëm që kaskadat mbi 107.9 metra në pikën e saj.

Bregdeti i Mesdheut – Evrope

Deti Mesdhe (ose shkurtimisht Mesdheu; latinisht Mare Mediterraneum) është një det i Oqeanit Atlantik i rrethuar nga Rajoni Mesdhetar dhe gati tërësisht i rrethuar nga toka: në veri nga Europa, në jug nga Afrika dhe në lindje nga Azia. Ai zë një sipërfaqe prej rreth 2,5 milione kilometra katrore, por lidhja e tij me Atlantikun te Ngushtica e Gjibraltarit është vetëm 14 kilometra e gjerë. Në Oqeanografi ai ndonjëherë quhet edhe Deti i Mesdheut Euroafrikan, për tu veçuar nga detet mesdhetarë që ndodhen gjetkë.Për shkak të klimës së përshtatshme që ka pasur Mesdheu, rrethina e tij, gjatë tërë kohës së ngricës së planetiti ishte i banuar. Veglat të ndërtuara nga thyrjet e gurit gëlqerorë janë gjurmët më të hershme arkeologjike të njeriut në këto anë. Vendplasime të këtyre veglave janë gjetur të siguruara nëAlgjeri (Ai-Hanech) dhe në jug të Francës (Shpella Vallonet). Kafka e njeriut, e gjetur në Algjeri (Ternifine) dhe veglat përreth saj, duken të jenë përfaqësuesit më të hershëm të Ahelenëve. Po si Ahelenët edhe Mosrurienët krijonin një qark të kulturës mesdhetare në kohën e hershme të gurit. Gjetjet më të shpeshta të skeleteve dhe pjesëve të njeriut neandërtaler janë bërë në rrethinën e Mesdheut. Rreth viteve 30 000 p.e.sonë, grupe të herëshme të para kohës së gurit u shpërndanë në këto anë dhe u përzien me grupe të Aurignacienëve.

Në meskohën e gurit, gadishulli i pirinejve, Afrika veriore dhe Sicilia paraqiten nën hijen e Kapsienëve.

Mesdheu përbënte një rrugë të rëndësishme për tregtarët dhe udhëtarët e kohëve të lashta, duke lejuar shkëmbimet tregtare dhe kulturore midis njerëzve të rajonit — banorëve të Mesopotamisë, Egjiptit, Semitëve, Persianëve, Feniksave, Kartagjenasve, Grekëve, Aziatikëve, Romakëve dhe kulturave të ndryshme maore. Historia e krahinës mesdhetare është thelbësore për të kuptuar origjinën dhe zhvillimin e shumë shoqërive moderne.

Lumi Jance – Kine

Lumi Jance është lumi më i madh i Kinës me një gjatësi prej 6300 kilometrash dhe është lumi i tretë i madh në botë pas lumit Nero të Afrikës dhe lumit Yamasun të Amerikës Jugore. Rrjedhja e sipërme e lumit Jance ndodhet në mes të maleve të larta dhe ka burime të pasura ujore. Lumi Jance është njëkohësisht edhe damari i transportit ujor nga perendimi në Lindje të Kinës. Kanali i lumit është i gjerë dhe quhet si “kanali i artë.” Zonat e rrjedhjeve të mesme dhe të poshtme të lumit Jance janë me kohë të ngrohtë, me rreshje të pasur, me toka pjellore dhe janë zona të zhvilluara industriale dhe bujqësore të Kinës.Lumi Jance eshte nje nga vendet me te egra dhe me ekzotike ne bote,ne te cilin keni mundesi te caseni vetem permes barkes.Sipas gjatesise,eshte lumi i tret ne bote qe gjindet ne Azin Lindore.

Ishujt Maldive – Oqeani Indian

Ishujt Maldive gjinden ne Oqeanin Indian. Ne kete bukuri natyrore, ishujt e vegjel, rrethohen nga uji i paster kristal, duke formuar nje arqipelag. Mos te harrojme dhe plazhet me te mahnitshme ne bote .

Tuesday, March 25, 2014

7 detëra që duhet të vizitoni

Planeti jonë, mbulohet me ujë në 70% të sipërfaqes së tij. Ka shumë detëra që mund të vizitoni në udhëtimet tuaja. Shumica prej nesh shkojmë në det për not dhe plazh, por duhet të logjikojmë se deti ofron edhe më shumë. Deti është burim i argëtimit, kënaqësisë dhe pushimit.

Në vazhdim shihni detërat që ne ju propozojmë të i vizitoni.

1.Deti Mesdhe

Emri rrjedh nga romakët e lashtë, të cilët e pagëzuan “mediterraneus” që don të thotë “Mesi i Tokës”. Ky det është i rrethuar pothuajse në të gjitha anët me tokë.

2.Deti Baltik

Nëse kërkoni një det të ngrirë gjatë shumicës së vitit, atëherë dijeni se Deti Baltik është i mbuluar me akull në 45% të sipërfaqes së tij.

3.Deti i Karaibeve

Det i njohur për ujin e kristaltë, ishujt e mrekullueshëm si dhe gjithsesi me historitë e piratëve. Evropiani i parë që ka lundruar në këtë det llogaritet të jetë Kristofor Kolombo në vitin 1492.

Sot, rreth 22 shtete-ishuj funksionojnë përreth Detit të Karaibeve dhe janë cak i shumë turistëve.

4.Deti i Kuq

Është deti më i ngrohtë, ku arrin një temperaturë prej 32 gradësh. U pagëzua nga pellazgët e lashtë, për shkak të disa bakterieve ngjyrë të kuqe, apo një teori tjetër thotë për shkak të maleve të kuqe (nga mineralet), që e rrethojnë këtë det.

5.Deti i Zi

Për shkak se rrethohet nga Evropa, Anadolli dhe Kaukazi, teoritë e pagëzimit të tij ndryshojnë. Sidoqoftë, Deti i Zi konsiderohet si një bukuri e errët dhe e domosdoshme për ta vizituar.

6.Deti Andaman

Gjindet në verilindje të Oqeanit Indian, ku gjinden edhe Ishujt me emrin e njëjtë. U pagëzua nga gjeografët arab në shekullin IX. Më herët ky det është përdorur për tregëti dhe peshkim, e tani fal shkëmbinjëve nënujor koral dhe ishujve të mahnitshëm, është dhe destinacion turizmi.

7.Deti Arab

Kufizohet me Gadishullin Arab, Indinë, Iranin dhe Pakistanin. Kohë të gjatë ka shërbyer për tregëti, ku normalisht ishte zhvilluar dhe piratëria. Me këtë det lidhen dhe shumë mite e përalla të “Netëve Arabe”, ndërsa sot është rrugë e fuqishme e anijeveku përmes kanalit të Suezit e lidh Evropën me Indinë.

Masakra e Reçakut

Në orët e hershme të mëngjesit të datës 15 janar 1999, ashtu siç ishte planifikuar në Beograd, fshati Reçak u zgjua i rrethuar nga formacionet e policisë speciale, militare dhe paramilitare serbe të shoqëruar edhe me mjete të shumta të motorizuara. Sipas dëshmitarëve që kanë mbijetuar krimin, aty rreth orës 6.30 minuta forcat serbe me artileri të rëndë kanë filluar të granatojnë fshatin, prej vendeve të quajtura „Pishat“, „Gështenjat“, „Rrasa e Çallakut“ dhe nga „Çesta“ përmbi Reçak. Pas ndërprejes së granatimeve forcat kriminale serbe janë futur në fshat dhe kanë filluar bastisjet shtëpi për shtëpi. Në këto momente mjaftë të rënda, fshatarët janë përpjekur të largohen nga fshati apo të gjejn një vendstrehim më të sigurt, por rrethimi i hekurt e ka bërë të pamundur një gjë të tillë.

Forcat policore serbe që ishin futur përmes rrugës kryesore të fshatit kishin arrestuar në oborrin e shtëpisë (afër xhamisë) Banush Azem Kamberin, ndërsa familja e tij pak kohë më herët kishte braktisur shtëpinë. Forcat kriminale, Banushin pasi e maltretojnë fizikisht e ekzekutojnë me rafale automatiku në oborrin e fqiut të tij Rashit Rashiti. Këta barbarë të mesjetës, nuk e lënë me kaq, pas ekzekutimit Banushit ia këpusin edhe kokën, e cila nuk është gjetur dot në vendin e krimit. Formacionet kriminale, në të cilat janë radhitur edhe serbët lokalë, në këtë operacion shfarosës nuk lanë vend në fshat pa kontrolluar, djegur e shkatërruar.

Drama me e tmerrshme në këtë ditë, për banorët e Reçakut u zhvillua në shtëpinë e Sadik Osmanit. Qysh në orët e para të mëngjesit ishin tubuar shumë familje në podrumin e shtëpisë dhe në ahurin e lopëve të tij për t´u mbrojtur nga granatimet e artilerisë së rëndë. Kriminelët pasi kishin hetuar strehimin e banorëve të fshatit në këtë shtëpi, fillimisht nga largësia prej shtëpisë së Ragip Jahir Bajramit dhe shitores së Lutës (siç e quajn fshatarët) gjuajnë me armë të kalibreve të ndryshme dhe në këtë moment vrasin plakun Nazmi Nuha dhe më pastaj hidhen në sulm, rrethojnë shtëpinë e Sadikut dhe futen në oborr.

Dëshmitarët okular: Ramë Nesret Shabani dhe Sadie Ramadani, nga kjo ditë tragjike rikujtojnë: “ Rreth orës 8:30, jemi tubuar në bodrum të shtëpisë së Sadik Osmanit, për t´u mbrojtur nga granatimet. Aty kanë qenë rreth 30 gra me fëmijë, kurse prej meshkujve ishin Sadik Osmani, Ramë Nesret Shabani, Mufail Hajrizi, Burim Osmani dhe disa djemë të rinj. Ndërsa burrat tjerë, rreth 30 veta, kanë qenë të vendosur në ahurin e lopëve të Sadik Osmanit. Fillimisht policia serbe i ka nxjerrë jashtë nga ahuri burrat dhe mandej ka ardhur një polic i maskuar dhe ka hapur derën e bodrumit, ka këqyr brenda dhe ka dalë jashtë. Ndërkohë, ka ardhur komandanti i policisë së Shtimjes dhe e ka pyetur policin e maskuar:“Çka ka këtu brenda?“.Polici i përgjigjet:“Gra dhe fëmijë“. Komandanti ia kthen: “Pse po gënjen? Këtu paska edhe burra“. Na kanë nxjerrë në oborr dhe na i kanë marrë letërnjoftimet…, ndërsa gratë dhe fëmijtë i kanë mbyllur me dry (çelës) në bodrum.

Ndërkaq dëshmitari Bilall Sadri Avdiu, i cili ka qenë i strehuar në ahurin e lopëve thotë:” Dy tre policë e çelën derën e ahurit…dhe thanë:”Ima ovde mnogo irredentista, majko im jebem” (Këtu ka shumë irrredentistë, he nënën ja u qivsha). Na urdhëruan të dalim përjashtë me duart përpjet, dhe kur dolëm përjashtë ata kishin qenë shumë - 30 deri në 40 policë të renditur prej kodre, krejt të armatosur deri në dhëmbë e të mëdhenj, disa me masaka e disa pa to”. I kanë tubuar në oborr dhe ia kanë marrë letërnjoftimet e dokumentet tjera.

Në oborrin e Sadikut në këtë moment kritik ishin këta mashkuj: ”Hakip Imer Hakipi, Ahmet Izet Jakupi, Esheref Halim Jakupi, Lutfi Hasan Bilalli, Sadik Xhemë Osmani, Jashar Milaim Salihu, Njazi Sherif Zymberi, Shyqeri Ismajl Syla, Haqif Hysenaj nga fshati Petrovë, Muhamet Faik Syla, Fatmir Faik Ramadani, Murtez Ramiz Imeri, Mehmet Qerim Jakupi, Muhamet Hafiz Mustafa, Shukri Milaim Salihu, Sheremet Shyqeri Syla, Mufail Mehdi Hajrizi, Bujar Hanafi Hajrizi, Salih Faik Ramadani, Nexhat Faik Ramadani, Xheladin Ahmet Jakupi, Raif Milaim Salihu, Ragip Jahir Bajrami, Bajrush Nesret Shabani, Bilall Bilalli, Ramë Nesret Shabani, dhe Nesret Shabani. Sipas dëshmitarëve që kanë mbetur gjallë, kriminelët serbë pasi i kanë legjitimuar burrat e zënë, i kanë shtri për toke dhe kanë filluar t´i rrahin mizorisht duke përdorur kondakët e armëve, shqelmat, dru, zinxhirë dhe gjësende tjera të forta. Gjatë rrahjeve në oborrin e Sadikut, dëgjohej gjëma dhe britmat e burrave, ndërsa në bodrum qanin e lemeritnin gratë e fëmijtë e mbyllur në çelës.

Pas kësaj drame tmerruese, kriminelët sipas skenarit të përgatitur më herët kalojnë në fazën e dytë të veprimit. Dëshmitarët gjatë rrahjeve brutale në oborrin e shtëpisë së Sadik Osmanit kanë dëgjuar një komunikim me radiolidhje të drejtuesve të këtij oprecioni. Pas një orë e gjysmë rrahjesh për vdekje, dikur në mesditë, këta burra i marrin dhe në rresht (kolon) për një i nisin në drejtim të malit dhe te ”Gropa e Bebushit” ndalohen nga njësitë tjera kriminale serbe, me të cilët pak kohë më parë nga oborri i Sadikut është biseduar në radiolidhje.

Pikërisht në rrugicën e “Gropës së Bebushit” ashtu siç kanë qenë duke ecur në kolonë, njësitë kriminale serbe me rafale automatiku nga afër i ekzekutojnë pamëshirshëm 24 burra, ndërsa me këtë rast (meqë ishin të fundit në kolonë) arrijnë të shpëtojnë: Ramë Shabani, Bilall Bilalli, Nesret Shabani, Ali Qazimi dhe Immer Imeri.

Më 15 Janar 1999, në këtë ditë të kobshme, në Reçak u vranë e u masakruan barbarisht 45 shqiptarë të paarmatosur, në mesin e të cilëve ishte edhe një grua.

Emrat e viktimave

Lute Asllani

Banush Azemi

Ragip Bajrami

Halim Beqiri

Rizah Beqiri

Zenel Beqiri

Lutfi Bilalli

Ajet Emini

Bujar Hajrizi

Myfail Hajrizi

Skënder Halili

Haqif Hysenaj

Hajriz Ibrahimi

Hakip Imeri

Murtez Imeri

Nazmi Imeri

Mehë Ismajli

Muhamet Ismaji

Ahmet Jakupi

Eshref Jakupi

Hajriz Jakupi

Mehmet Jakupi

Xhelal Jakupi

Jashar Jashari

Raif Jashari

Shukri Jashari

Fatmir Limani

Nexhat Limani

Salif Limani

Bajram Mehmeti

Hanumshah Mehmeti

Arif Metushi

Haki Metushi

Ahmet Mustafa

Asllan Mustafa

Muhamet Mustafa

Sadik Osmani

Jashar Salihu

Shukri Salihu

Bajrush Shabani

Ahmet Smajlaj

Sheremet Syla

Shyqëri Syla

Bajram Xheladini

Njazi Zymeri

William Wallker: „Nga ajo që pashë nuk ngurroj të përshkruaj ndodhinë si masakër dhe krim kundër njerëzimit (!)“

Të nesërmen, më 16 janar aty rreth orës 13:30 minuta në Reçak do të shkojë ish-shefi i misionit të OSBE-së z. William Wallker, për të parë nga afër këtë ngjarje të tmerrshme kriminale. z.Woker pasi vizitojë fshatin u ngjitë lartë te Gropa e Bebushit dhe derisa po i afrohej luginës së ngushtë u tmerruar kur i pa kufomat e tre mashkujve të moshuar dhe në këto momente deklaroi: “Për nga pamja duket si ekzekutim. Duket se njerëzit pa kurrfarë vlere për jetët e njerëzve kanë vrarë këta njerëz, që mua me duken si bujq, si punëtorë, si fshatarë, që definitivisht nuk kanë merituar të vdesin kështu..“

Më pastaj z. Woker vazhdoi rrugën drejt luginës së vdekjes, ku po qëndronin të shtrirë me duar të shtangur e trupa të sakatosura kufomat tjera të civilëve të ekezekutuar barbarisht. „T´i shohësh kufomat kështu me fytyra të shkatërruara, që si duket janë bërë nga armët që janë mbajtur afër kokave të tyre, t´i shohësh 15 në një gropë, dhe në një mënyrë të ekzekutuar, mendoj se më nevojiten disa minuta para se të përcaktohem se çka dua të them“, pohoi z.Woker. Dhe, menjëherë në konferencën me gazetarë pa ngurrim ai do të deklarojë:“ Nga ajo që pashë nuk ngurroj të përshkruaj ndodhinë si masakër dhe krim kundër njerëzimit (!) …kjo është ngjarja më trishtuese në jetën time…“.

Wednesday, March 5, 2014

Majët (popull)

Shtrirja Gjeografike

Shtrirja gjeografike e qytetërimit Maya, e njohur si zonë Maya, shtrihet në të gjithë shtetet jugore Meksikane të Chiapas, Tabasko, dhe gadishullit Yucatan shteteve Quintana Roo e, Campeche dhe Yucatan. Zona Maya zgjeruar edhe në të gjithë rajonin verior Qendrore Amerikane, duke përfshirë vendet e sotme të Guatemala, Belize, Veriore dhe El Salvador Honduras perëndimore.

Si rajon i madh nën-në Mesoamerica, ajo përfshiu një peizazh të madh dhe të ndryshëm, nga zonat malore të Madre Sierra në rrafshin e gjysmë-thatë të Yucatan veriore. Klima në rajon Maya mund të ndryshojnë jashtëzakonisht, se zonat e ulëta janë veçanërisht të ndjeshme ndaj uraganeve dhe stuhive tropikale që janë të shpeshta në Karaibe.

Është e ndarë përgjithësisht në tre zona të përcaktuara me afërsi :

Malore jugore
Ultësira Jugore (apo qendrore)
Ultësira e veriut.

Maya Malore jugore përfshin të gjitha terrenet e ngritura në Guatemala dhe malore Chiapas. Ultësirat jugore dhe malore qëndrojnë vetëm në veri, dhe përfshijnë shtetet meksikan e Campeche dhe Quintana Roo dhe Guatemala veriore, Belize dhe El Salvador. Ultësira e veriut të mbulojë pjesën tjetër e gadishullit Yucatan, duke përfshirë dhe kodrat Puuc.

Historia dhe origjina e majave

Një nga kulturat me tërheqëse dhe me pak te kuptuara është ajo e majave, eci u shfaq ne mes te mjegullimeve ne vitin 2000 para epokës tone dhe u tret përsëri ne mënyre misterioze rreth vitit 800 te erës tone, duke lenë vetëm mbetjet e tyre post klasike. Mbjetjet e tyre janë te ngatërruara ne xhunglat e Amerikës Qendrore ku ne vitin 1773 ishte zbuluar qyteti i yre me i famshëm i Palenkes, dhe qysh atëherë enigma e tyre ka ngacmuar historianet dhe shkrimtaret si Teresa Moorey që përveçse është shkrimtare është edhe një astronomë e astrologe. Palenka akoma nuk është hetuar plotësisht dhe muret e piramidave dhe tempujve te saj mbajnë shume shkrime dhe shume mistere qe ne sa kemi filluar ti deshifrojmë. Majat nuk përdornin rrotën dhe aftësia e tyre për te ngritur blloqe prej 30 tonesh është një nga shume misteret. Duket se jeta e Majave ishte një jete e thjeshte e me një shoqëri te bazuar ne një sistem hierarkik ne te cilin fshataret punonin token dhe sunduesit merreshin me rituale te lodhshme. Megjithatë kjo kulture, ne asnjë mënyre nuk është injorante,sepse gjurmët tregojnë se majat kishin njohuri te sofistikuara te astronomisë, me një kalendar shume kompleks. Kuptimet e këtij sistemi kalendarik kane shume nënkuptime te thella për ne ndoshta për vete mbijetesën tone. Megjithëse Majat jetonin pa asgjë qe ne do te mund ti shikonim si një komoditet modern baze, fare mire aftësitë e tyre fizike mund te quheshin shume te zhvilluar. Si shume popuj indigjene ata përdornin ne mënyre aktive ëndrrat si mjete te parashikimit dhe për te kuptuarit me thelle. Majat mund te kenë përdorur disa nga ndërtimet e tyre për tempuj gjumi ne te cilat zbulimi synonte drejt njohurisë dhe shërimit. Gjithashtu duket se Majat kishin konceptin e totemit ose pushtetit te kafshëve, i ngjashëm me kulturën e Amerikano Verioreve duke sjelle ndërmend një element shamanik ne shoqërinë e tyre. Majat mendohet se janë njerëzit me te zgjuar nga ana e astronomisë. Viti 2012 për Majat konsiderohet si një fillim i ri.

Maçu Piçu-Qyteti i humbur i Inkasve

Ishte thuajse i rastësishëm, zbulimi i të famshmit Maçu Piçu në Peru, një qytet i rëndësishëm inkas i shekullit XV pas Krishtit. Në vitin 1911, antropologu amerikan, Hiram Bingham, kishte mësuar nga një indigjen për ekzistencën e një qyteze të vendosur mbi një mal përgjatë luginës së lumit Urubamaba. Nën shoqërinë e tij, gjeti disa familje që shfrytëzonin tarracat për të kultivuar tokën. Një fëmijë, Pablito Alvarez, 11 vjeç, në këmbim të ushqimit, i tregoi rrugën deri në këmbët e malit ku gjendej Maçu Piçu. Pavarësisht se bimësia kishte mbuluar pjesën më të madhe të qytezës, mbeti i habitur nga bukuria e atyre gërmadhave, që sot konsiderohen një ndër shtatë mrekullitë e botës.

Maçu Piçu në Letërsi dhe Kinema

Poeti kilian Pablo Neruda vizitoi Maçu Piçun në 1943, gjatë rrugës nga Meksika për në Kili. Përshtypjet e vizitës formojnë bazën e ciklit të poezive "E mirë e Maçu Piçut - një nga më të rëndësishëm në të poemën Neruda.
Në filmin "Motor Diaries" një i ri Che Guevara dhe shoku i tij, Alvaro vizitojnë Maçu Piçun gjatë udhëtimit të tij në Amerikën e Jugut.

Sistemi Djellor

Sistemi diellor është sistem i organizuar planetësh, të cilët sillen rreth Diellit. Sistemi diellor është një sistem planetar i përbërë nga trupa qiellorë të ndryshëm që mbahen në orbita nga forca e gravitetit të yllit tonë, Diellit. Është i përbërë nga tetë planetë (dhe 166 hënat e tyre), nga tre planetë xhuxhë(Ceresi, Plutoni, Erisi dhe katër hënat e tyre), dhe miliarda trupa të vegjël. Këtu bëjnë pjesë trupat e Rripit të Kuiperit, disa dhjetëra mijëra asteroidë, një numër i pacaktuar por me siguri shumë të madh kometash, meteoritësh, dhe pluhuri ndëryjor.

Planetët e sistemit diellor sipas largësisë nga dielli janë: Mërkuri, Afërdita, Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, Urani dhe Neptuni. Prej këtyre tetë planetëve gjashtë prej tyre kanë satelitë natyrorë të emërtuar zakonisht "hëna" sipas emrit të Hënës së Tokës, dhe secili prej planetëve të jashtëm është i rrethuar nga rrathë planetarë prej pluhuri dhe grimcash të tjera. Të gjithë planetet, përveç Tokës, janë emëruar sipas perëndive dhe perëndeshave të mitologjisë greko - romake.

Ndërtimi i sistemit diellor

Dielli është ylli në qëndër të sitemit diellor që prodhon dritë e nxehtësi (elmente të domosdoshme për jetën në tokë). Toka dhe trupat e tjere qiellore të sistemit diellor (duke përfshirë planetet, asteroidet, meteoritet, kometat dhe pluhurin kozmik) rrotullohen rreth diellit (revolucioni) dhe boshtit te vet (rrotacioni). Dielli përbën 99% të masës së sistemit diellor. Energjia diellore mbështet pothuaj të gjithë jetën në tokë nëpërmjet fotosintezës që nga shfaqja e organizmit të parë. Njerëzit e përdorin energjinë diellore për ndriçim, ngrohtësi, rritjen e të korrave dhe për shndërrimin e fuqisë diellore në energji elektrike. Nxehtësia e krijuar nga dielli përcakton klimën (moti) dhe ndërrimin e stinëve në tokë, pra dielli është element i cili mundëson jetën dhe zhvillimin e saj normal në tokë.

Shenja astronomike e diellit është ☉.

Rreth 71% e masës së diellit është hidrogjen, 27% është helium, dhe pjesa tjetër 2% përbëhet nga sasi të vogla elementesh të rënda. Mosha e diellit është rreth 4.6 miliardë vjet dhe ai është pothuajse në gjysmën e ciklit të tij të zhvillimit gjatë të cilit ndodh proçesi kimik i shndërrimit të hidrogjenit në helium. Gati 5 milionë ton lëndë diellore kthehet në energji çdo sekondë brenda bërthamës së diellit, duke prodhuar neutrino dhe rrezatim diellor. Pas rreth 5 miliard vjetësh dielli do të shndërrohet në fillim në një gjigand të kuq dhe pastaj në një xhuxh të bardhë, duke krijuar një mjegullnajë planetare.

Planetët dhe Toka

Planetet ne Sistemin Diellor ndahen ne dy kategori: planete tokesore (Merkuri, Aferdita, Toka dhe Marsi) dhe planete gjigande (Jupiteri, Saturni,Urani dhe Neptuni)

Planetet tokesore ndodhen me afer Diellit dhe jane relativisht te vogla. Ato mbeshtillen nga nje qender e ngurte "trualli" qe u jep kuptim emertimit te tyre. Jane mjaft te dendura dhe permbajne shume pak hidrogjen dhe helium.

Satelitët natyrorë

Satelitet natyrore jane trupa qe rrotullohen rreth planeteve. Deri ne vitin 1970 njiheshin vetem 32 stelite, sot numri i tyre eshte mbi 60. Hena eshte sateliti natyror i Tokes. Ajo nuk ka atmosfere dhe nuk ka aktivitet gjeologjik. Ne diskun e henes dallohen dy tipa siperfaqesh: zonat e ndricuara "kontinentet" qe jane zona me kratere te madhesive e thellesive te ndryshme dhe zonat e erreta, "detet" qe jane zona te sheshta. Faqja e fshehur henes eshte eksploruar me sonda hapesinore.

Dy satelitet e vetem te Marsit quhen Fobos dhe Deimos. Jane shume te vegjel kane forma te parregullta, gjenden shume afer Marsit, nuk kane atmosfere dhe asnje aktivitet gjeologjik, kane ngjyre shume te erret.

Jupiteri ka 17 satelite, nder me te medhenjte jane kater, Io, Europe, Ganimed dhe Kalisto, zbuluar nga Galileu. Io eshte shume aktiv nga pikepamja gjeologjike, tete vullkane jane ende ne aktivitet. Europa perkundrazi, eshte nje satelit shume i lemuar. Ganimed eshte me i madhi nga satelitet e Jupiterit dhe dhe ka nje reliev mjaft te pasur, kurse Kalisto ka nje siperfaqe te mbushur me kratere.

Saturni ka 18 satelite, nder te cilet shquhen tre: Hiperioni, Zhapeti dhe Titani. Hiperioni i vogel me forme shume te crregullt turbullohet ne levizjen e tij nga satelitet e tjere dhe kryen levizje krejt kaotike. Eshte i vetmi satelit i sistemit diellor qe mund t'ia ktheje te gjitha pamjet planetit te tij. Zhapeti shquhet per dy faqet e tij krejt te ndryshme, njera sterre e zeze, kurse tjetra e bardhe si debora. Ngjyra e zeze e njeres faqe vjen nga goditjet qe ka marre nga coperat e sateliteve te tjere te Saturnit. Titani eshte shume i njohur per nga cilesite e tij te peraferta me token: atmosfere azoti, trysni atmosferike gati sa e tokes, e cila permban dhe molekula organike komplekse, gati per te dhene forma jete, vetem se temperatura eshte shume e ulet -200 grade C!Urani ka 15 satelite, nder te cilet dallohet Miranda.Ndër 8 satelitet e Neptunit dallohet Tritoni.

Enciklopedia.com