Dielli

Dielli ynë është yll i klasifikuar në kategorinë G2, një prej më shumë se 100 miliard yjeve në galaksinë tone.

Diametri : 1.390.000 km.

Masa : 1.989e30 kg

Temperatura : 5537 °C në sipërfaqe

Temperatura : 15.000.000 °C në bërthame

Dielli është quajtur në mitologji me emra të ndryshëm : Greket e quajtën atë Helios kurse Romaket e quajtën atë Sol.

Dielli është objekti më i madh në sistemin diellor. Ai përmban më shumë se 99,8 % të masës totale të Sistemit Diellor (Jupiteri përmban pjesën tjetër). Është thëne shpesh se Dielli është një yll. Kjo është e vërtete në kuptimin, që ka shumë të tjerë të ngjashme me atë.

Kuptimi dhe Jeta e Diellit në të kaluarën + ardhmen e tije

1: Lindja 4,5 Miliard Vjet më Parë

4.5: Dielli i kohëve të tanishme

5/8: Rritje e vogël Graduale

9: Rritje e dukshme

10: Transformim në Gjigant të Kuq

11: Transformim në Re Molekulare [Nebula Cloud = Mjegullnaje Molekulare Gazi]

12: Transformim në Xhuxh të Bardhe [White Dwarf = xhuxh i bardhë]

13/4: Humbje të masës në një përqindje të vogël [White Dwarf = xhuxh i bardhë]

Lindja, Formimi, Përbërja e Diellit dhe e vete Sistemit Diellor

Sistemi Diellor u formua nga rënia gravitacionale e një Reje gjigante molekulare 4.568.000.000 vjet më parë. Reja Molekulare ishte rreth disa Light/Years=Vjet/drite e madhe. Rajoni që do formonte Sistemin Diellor, ishte i njohur si mjegullnaje para-diellore. Ajo filloi të shkatërrohej në një disk tjerrje me një diametër të madh dhe të nxehtë, gjithashtu të dendur në qendër. Në këtë pikë, në evolucionin e tij, Dielli është besuar të ketë qënë një yll T Tauri. Brenda 50 milion vjetëve, presioni dhe dendësia e hidrogjenit në qendër të Diellit u bë i madh dhe i mjaftueshëm, që të fillojë fuzionin termobërthamor. Temperatura, norma reagimit, presioni, dhe densiteti i rritur deri në ekuilibër u arrit, luftuar nga forca e tkurrjes gravitacionale. Në këtë pikë Dielli u bë një yll i plotë. Kjo rritje e presionit ndez thelbin/bërthamën. Si rezultat, Dielli është në rritje të ndritshme me një normë prej rreth 10 % çdo 1,1 miliard vjet. Dielli është i përbërë aktualisht me rreth 71,1 % hidrogjen dhe 27,4 % helium dhe pjesa tjetër përbëhet nga sasi të vogla elementesh të rënda. Kjo ndryshon ngadalë me kalimin e kohës, për shkak se Dielli konverton hidrogjenin në helium. Metalet më të bollshme janë të oksigjenit rreth 1 % të masës së Diellit, karboni 0,3 %, neoni 0,2 % dhe hekur 0,2 %. Dielli para konvertimeve masive ishte 71,1 % hidrogjen, 27,4 % helium, dhe 1,5 % metale. Në pjesët e brendshme të Diellit, fuzioni bërthamor ka modifikuar përbërjen në konvertimin nga hidrogjen në helium, kështu që pjesa më intime e Diellit është tani rreth 60 % helium, me bollëk metali të pandryshuar. Rreth 5,4 miliard vite nga tani, hidrogjeni në thelbin e Diellit do të konvertohet krejtësisht në helium, duke i dhënë fund fazës kryesore. Heliumi në bazë të djegies do jetë në një temperaturë shumë të nxehtë, dhe do prodhojë energji shumë herë më të mëdha se sa nga koha e procesit të hidrogjenit. Në këtë kohë, shtresa e jashtme e Diellit do të zgjerohet për afërsisht deri në 260 herë nga diametri aktual. Përfundimisht heliumi do të shterojë vetë në një shkallë shumë më të shpejtë së hidrogjeni, dhe djegia e Diellit me fazën e helium do të jetë shumë më e vogël në krahasim me fazën e djegies së hidrogjenit. Dielli nuk është shumë masiv dhe i mjaftueshëm, dhe reaksionet bërthamorë në bazë do të zvogëlohen. Shtresa e jashtme e tij do të bjere diku larg në hapësirë, dukë bërë që Dielli të humbë pothuajse të gjithë fuqinë e tije. Që nga lindja e tij, ai ka përdorur rreth gjysmën e hidrogjenit në thelbin/bërthamën e vet. Ai do të vazhdojë të rrezatojë edhe për 5 miliardë vjet apo më shumë (edhe pse shkëlqimi i dritës së tij do të dyfishohet në atë kohë). Por në fund ai do të konsumojë të gjithë hidrogjenin dukë e kthyer në helium dhe pastaj të shndërrohet në një gjigant të kuq, dhe do të shpërbëhet dhe zvogëlohet në një yll Xhuxh-Dwarf. Ky fenomen do jetë i detyruar në ndryshime radikalë, të cilat edhe pse të zakonshme nga standardët yjorë, do të rezultojnë në shkatërrimin total të Tokës (dhe ndoshta për krijimin e një mjegullnajë planetarë).

Në Brendësi të Diellit dhe Njollat e Zeza

Shtresa e jashtme e rrotullimit varion : në ekuator rrotullohet 1 herë në çdo 25,4 ditë, në afërsi të poleve është më shumë se 36 ditë. Kjo sjellje e çuditshme është për shkak të faktit se Dielli nuk është një organ solid-i ngurtë si në Tokë. Efekte të ngjashme janë parë edhe në planetët e gazit. Rotacioni shtrihet ndjeshëm poshtë në brendësi të Diellit, por Bërthama/Thelbi i Diellit rrotullohet si një trup i ngurtë. Kushtet në bërthamën e Diellit (përafërsisht e 25 % e rrëzës të tij) janë ekstremë. Temperatura është 15.000.000 °C dhe presioni është 250 miliard atmosferë. Në qendër të bërthamës dendësia e Diellit është 150 herë më shumë se sa ajo e ujit. Forca e Diellit varjon : (rreth 386.000.000.000) megavat nga reaksionet e fuzionit bërthamor. Çdo sekondë rreth 700.000.000 ton hidrogjen konvertohet në rreth 695.000.000 ton helium dhe 5.000.000 ton e energjisë në formë të Rrezeve Gamma Rays. Njollat e zeza janë rajone më temperaturë rreth 3527 °C. Njollat e zeza mund të jetë shumë të mëdha, rreth 50.000 km në diametër. Njollat e zeza janë shkaktuar nga komplikimet dhe marrëdhëniet e fushës magnetike të Diellit. Kur shikojmë Diellin dhe sipërfaqen e tij, karakteristikat më të dukshme janë zakonisht Njollat e Zeza Sunspoots, të cilat janë zonat e mirë-përcaktuar në sipërfaqe dhe shfaqën më pjesë më të errëta se sa pjesa tjetër e sipërfaqes për shkak të temperaturave të ulëta. Njollat e Zeza Sunspoots janë rajone të aktivitetit të dendur magnetikë ku konvertimi i elementëve frenohen nga fusha të forta magnetikë, reduktimin e transportit të energjisë nga e brenda. Fusha magnetike shkakton ngrohje të fortë në Corona-Kurora-Sipërfaqa, dukë formuar rajone aktivë, që janë burim i fishekzjarrëve intensivë diellorë dhe nxjerrja në masë e materialëve nga Corona : quajtur në anglisht Corona Mass Ejection ose CME. Numri i dukshëm i Njollave të zeza në Diell nuk është konstant, por ndryshon më kalimin e një cikli 11-vjëçar i njohur si cikli diellor. Ata që nuk shfaqën janë në latituden e lartë diellorë. Pas ciklit njollat diellorë përparojnë, numri i njollave rritët dhe lëvizin më afër ekuatorit të Diellit, një fenomen i përshkruar nga ligji Sporer. Historia e numrit të njollave vërejtur gjatë 250 viteve të fundit, tregon ciklin 11-vjëçar diellor. Cikli Diellor ka një ndikim të madh të motit në hapësirë, dhe është një ndikim i rëndësishëm në klimën e Tokës që nga shkëlqimi i dritës dhe marrëdhëniet e tjera magnetikë. Në shekullin e 17, cikli diellor dukët se ka ndaluar tërësisht për disa dekada.

Fusha Magnetikë dhe disa faktorë tjerë

Rajoni mbi kromosferë i quajtur corona-kurorë, shtrihet miliona kilometra në hapësirë, por është e dukshme vetëm gjatë një eklipsi Diellor. Kur Hëna kalon midis Tokës dhe Diellit atëherë kemi të bëjmë me një eklips Diellor. Eklipset janë të dukshme mbi zona të gjëra të Tokës. Eklipset e Diellit ndodhë një herë ose dy herë në vit. Fusha magnetikë e Diellit është shumë e fortë (sipas standardëve tokësorë) dhe shumë e komplikuar. Magnetosfera e tij, (e njohur edhe si heliosfera) shtrihet përtej Plutonit. Përveç ngrohjes dhe dritës, Dielli gjithashtu lëshon një lumë më dendësi të ulët të grimcave të ngarkuara (kryesisht elektronet dhe protonet), e njohur si era Diellorë, e cila përshkon të gjithë sistemin diellor në rreth 450 km/s. Era diellorë dhe grimcat shumë të larta të energjisë hidhen nga shpërthimet Diellorë. Këto grimca ose kjo erë Diellorë e quajtur Solar Storm ose Solar Flare, mund të shkaktojë një efekt dramatik në Tokë dukë rrezikuar ekzistencën e njerëzimit në të ardhmen në planetin tonë.

Të Dhënat Nga Anijet dhe satelitet

Të dhënat e fundit nga Anija Ulysses tregojnë një ndryshim te shpejtësisë me 750 kilometra në sekondë të Erave Diellore. Përbërja e Erës Diellore gjithashtu duket të ndryshoje në rajonet polare. Studim i mëtejshëm i Erës Diellore do të bëhet nga anijet e nisura kohet e fundit Wind, ACE dhe SOHO nga pika të favorshme dinamike të qëndrueshme drejtpërdrejte në mes Tokës dhe Diellit rreth 1,6 milionë km nga Toka.

Kuptimi i Njerëzimit

Për mijëra vjet njerëzimi, më disa përjashtime, nuk e njihte ekzistencën e Sistemit Diellor. Njerëzit besonin së Toka mund të jetë e palëvizshme në qendër të Universit dhe kategorikisht. Edhe pse filozofi grek Aristarkun Samos kishte spekuluar në një rishqyrtim të Kozmosit, Nicolaus Copernic ishte i pari që zhvilloi një sistem matematikisht heliocentrik. Pasardhësit e tij të shakullit 17-të, Galileo Galilei, Johannes Kepler dhe Isaac Newton, zhvilluan të kuptuarin e fizikës, e cila çoi në pranimin gradual të idesë se Toka dhe Planetët tjera rrotullohen rreth Diellit, dhe që Toka nuk është qendra e gjithçkaje. Në kohët e fundit, përmirësimet në Teleskop dhe përdorimi i anijeve/satelitëve kanë mundësuar hetimin e fenomeneve gjeologjikë të tilla si, male dhe kratere, dhe dukurive meteorologjikë sezonalë, të tilla si retë, stuhitë e pluhurit dhe akullnajave në planetët e tjera.

Dielli është rreth 4,5 miliard vite i vjetër. Theksojmë : Dielli nuk mund të shkatërrohet nga një fenomen Supernova sepse nuk e ka masën e duhur.